شب یلدا از کجا شروع شد؟

یکی از قدیمی ترین جشن های ایرانی شب یلدا یا شب چله است.که مثل چهارشنبه سوری و عید نوروز از پیشینه ی قدیم ایران و تاریخ به یادگار مانده . از تمام شب های سال این شب بلندتر است و هر سال اجداد ما آن را جشن میگرفته اند.

از زمان غروب آفتاب در آخرین روز پاییز در واقع شب یلدا یعنی 30 آذر شروع میشود و در اولین روز زمستان با طلوع آفتاب به پایان میرسد یعنی اول دی .به تاریخ میلادی زمان شب یلدا برابر با شب 21 دسامبر است در سال های کبیسه که البته تغییر به 20 دسامبر میکند. تاریخ شب یلدا برای مثال : از سال 96 تا 98 معادل 21 دسامبر بود اما در سال 99 که کبیسه بود معادل این شب 20 دسامبر 2020 خواهد بود.

به عنوان بلندترین شب سال شب چله پر از خاطره است برای ما ایرانی ها .انشای شب یلدا که از زمان کودکی مینوشتیم تا دورهم جمع شدن فامیل  پهن کردن سفره شب یلدا گوش دادن به قصه و شعر زیر کرسی و تزئین انار شب یلدا.

یلدا یعنی چه؟

به معنای تولد و زایش یلدا واژه ای سریانی است.

زبانی که در میان مسیحیان رواج داشت زبانی سریانی بود.

از تحقیق و بررسی در واژه نامه ها این معنا در کتاب های تاریخی به دست آمده است.

دانشمند تقویم شناس و همه فن حریف ابوریحان بیرونی. با نام میلاد اکبر یاد میکند از شب یلدا.

و میلاد خورشید منظور از این نام را دانسته است.

نوشته او کتاب آثار الباقیه و در حال حاضر کتاب به عربی نوشته شد

در این کتاب ابوریحان تقویم و گاه شماری اقوام مختلف را بررسی کرده است

واژه شب یلدا دقیقا مشخص نیست که چه طور و چه زمان وارد زبان فارسی شده است.

در روم که مسیحیان اولیه زندگی سختی داشتند از تاریخ این طور برمیاید که تعدادی از آنان به ایران مهاجرت میکنند. این واژه سریانی به فارسی راه پیدا میکند به علت نزدیکی فرهنگی.

شب چله یعنی چه؟

همان شب یلدا است در حقیقت شب چله . چون چله بزرگ زمستان از قردای این شب آغاز میشود که به آن شب چله میگویند.

ایرانیان یک نوع تقویم کلی نگر در زمان های قدیم هم داشتند.

بیشتر در کارهای دامپروری و کشاورزی این تقویم کاربرد داشت. آنها به نام چله دو موقع از سال را میشناختند.از تیر که چله تابستان شروع میشد که از دی ماه چله زمستان. به دو دوره چله ها هر کدام تقسیم میشدند. چله کوچک و چله بزرگ .

چله بزرگ چهل روز ابتدایی را و چله کوچک بیست روز بعد را مینامیدند.

درست بعد از شب یلدا چله بزرگ زمستان آغاز میشود.زمستان شروع شده است و شدت سرما در آن بیشتر است.

تا دهم بهمن چله بزرگ طول میکشد.چله کوچک پس از آن شروع و تا اول اسفند ادامه دارد.

در چله کوچک شدت سرما کمتر است و آسیب کمتری هم میرساند.

چهار روز آغاز چله کوچک را و چهار روز پایان چله بزرگ را چهار چهار میگویند که در این مدت نهایت شدت سرما اتفاق می افتد.

تاریخچه ی شب یلدا:

به گذشته های بسیار دور تاریخچه شب یلدا برمیگردد.اما مشخص نیست قدمت دقیقش .

تاریخ شب یلدا را برخی باستان شناسان را هفت هزار ساله می دانند. آنها به دوره پیش از تاریخ ظروف سفالی استناد میکنند. این ظروف دارای ماه های ایرانی و نقوش حیوانی مانند عقرب و قوچ هستند.

البته در کتیبه ها و یافته های باستان شناسی این نقوش کمیاب اند. اما

آیین مربوط به شب یلدا را باستان شناسان معتقدند میشود تا هفت هزار سال قبل ردیابی کرد.

آنچه به عنوان شب یلدا با همه ی اینها رسمیت یافته قبل از میلاد به حدود 500 سال برمیگردد.

یلدا به تقویم رسمی ایرانیان باستان در زمان داریوش یکم وارد شده است.

برگرفته از تقویمی که  گاه شماری مصری ها و بابلی هاست.

دلایل برپایی جشن شب یلدا:

بر اساس شناخت رویدادهای کیهانی و اسطوره ها باور های کهن ایرانی شکل گرفته است.

از علت برگزاری جشن شب یلدا روایت های مختلفی وجود دارد.

روایت اول : نور بر ظلمت و تاریکی و پیروزی روشنایی

زندگی مردم در روزگاران باستان بر پایه دامپروری و کشاورزی بود و بسیار تاثیرات آب و هوا برایشان مهم محسوب می شد. مردم با تغییرات مداوم شب و روز با مشاهده و تجربه فصل ها را درک کرده بودند.

پس از کشف چگونگی وقوع یک رویداد بشر همیشه کنجکاو به دنبال فلسفه و چرایی آنها میگردد.

آنها تاثیر گرما و سرما و نور و تاریکی بر زندگی شان میدیدند.به این نتیجه رسیده بودند از تاثیراتی که میگرفتند که نور.روز و خورشید .نماد نیکی و آفریدگار است. و در مقابل آن  سرما و شب نشانه های پلیدی و اهریمن است.

آنها به این باور از مشاهدات رسیده بودند که روز و شب.در یک جدال همیشگی روشنایی و تاریکی به سر میبرند.

نشانه پیروزی روشنایی .روزهای بلندتر و نشانه غلبه تاریکی روزهای کوتاه تر بود.

به همین ترتیب آنها بلند ترین شب سال که اخرین روز پاییز است را جشن میگرفتند .

روزها کم کم طولانی تر شده چرا که فردای آن آفریدگار بر اهریمن نور بر تاریکی پیروز میشود.

روایت دوم: آغاز خلقت و شب تولد مهر و میترا (خورشید)

در ایران قبل از دین زرتشتی آیین مهر یا میترائیسم رواج داشت.

بر پایه پرستش میترا(مهر) این آیین قرار گرفته بود.

میترا ایرانی و از ایزدان هند است.

او نماینده عشق و محبت از یک طرف و از طرفی دیگر واسطه بستن پیمان هاست

او راستگویی و عهد نگهداشتن را نماینگی میکند.

داور میان جنگاوران مهر بوده و عهد شکنان و دروغگویان را مجازات میکند.

این نماد ایزد حلقه است. پیشینه حلقه ازدواج برخی ادعا میکنند که به همین اسطوره می رسد.

نماد ظاهری میترا خورشید ست.

شب یلدا را شب تولد میترا (ایزد مهر) میدانستند. اینگونه که ایزد مهر در شبی دراز و سرد ایزد مهر در یک غار کم ارتفاع و گود ظهور میکند و خورشید را به ارمغان می آورد.

در این شب در روایتی دیگر میترا به جهان باز میگردد.ساعات روز را او طولانی میکند و در نتیجه برتری خورشید پدیدار میشود.

به این نتیجه رسیده اند بعضی بررسی ها هم که پیامبری در شب یلدا متولد میشود در سال 51 این تولد که برابر با سال 196 میلادی ست پادشاهی اشکانیان اتفاق می افتد.

در دریا پیامبری شب هنگام زاده میشود. که او را از آب دو دلفین بیرون می آورند.

آب اهمیت ویژه ای در آیین مهر داشته است.

ماه های دی و آذر در مورد نام اینطور میگویند که:

فرشته مینویی یا ایزد را نمایندگی میکند آذر(عنصرآتش) . در سنت مهرپرستی و زرتشتی این ایزد مقدس و مهم محسوب میشده.

جلوه همین ایزد آتش مقدس در آتشکده ها است. آغاز زمستان که در مقابل دی است اهریمنی و پلید محسوب میشده. در اصل دی همان دیو است که سردترین ماه زمستان نام آن گذاشته شده. بنابراین نماد آذر اهورامزدا و و نماد دی اهریمن است.

میان آتش تقابل .پلیدی و سرما و تاریکی با تقدس و نور.

برخی هم بر این باورند که از آیین میترایی نام ماه دی آمده است و به معنی خداوند و دادار است چرا که میترا بر اهریمن با شروع دی غلبه میکند.

اینطور به نظر میرسد که در نگاه اول در ماه مهر شب زایش مهر باشد. یا در روزهای سال آفتابی ترین.

در آغاز سردترین روزهای سال درست است که قرار داریم اما پشت این اسطوره منطق آن را باورپذیر میکند.همان کوتاه شدن شب ها و طولانی تر شدن روزها از تولد دوباره خورشید نشان دارد.

پس از رایج شدن دین زرتشتی آداب و رسوم مهر پرستی از بین نرفت .بلکه جزئی از مراسم آنها شد.

خدای بزرگ اهورا مزدا را زرتشت نامید و به دو دسته اهورایی و دیوانی ایزدان را تقسیم کرد.

مهر خورشید یکی از این ایزدان اهورایی بود. از ایزدان نیک مهر است واز اوستا بخشی به نام او (مهریشت) ست. آمده است در مهریشت : (مهر با هزاران چشم از آسمان بر ایرانی می نگرد تا او دروغی نگوید.)

شب یلدا و آداب و رسوم آن چیست؟

آتش

دور کرسی قدیم مینشستند قبل تر از آن دور آتش جمع میشدند و الان مجالس را بخاری ها گرم میکنند.

در گذشته آتش نماد خورشید بود و به خاطر پاسداشتش بر پا کردن آتش انجام میشده است.

برخی هم البته عقیده دارند که برای برطرف کردن نحسی آتش را برای تاریکی و اهریمن روشن میکردند.این آتش وظیفه آن فراری دادن و از بین بردن نیروهای اهریمنی بوده است.

قصه خوانی یا مثل گویی در شب یلدا

مثل گویی که در قدیم اجرا میشده نوعی داستان خوانی و شعر خوانی است.

که خانواده ها به این صورت گرد هم در این می آمدند و برای همه پیرترها قصه تعریف میکردند.

مثل داستان های غیر واقعی و قصه های کوچک اند. قهرمان های بیشتر آن جانوران – پریان –و دیوان هستند و برای خوشایند و سرگرمی کودکان گفته و یا نوشته میشوند.

قصه های مربوط به فرهنگ خودشان در هر نقطه ای از کشور رواج بیشتری دارد.

مثلا قصه حسین کرد شبستری آذربایجانی ها میخوانند و بیشتر داستان های شاهنامه خراسانی ها داستان سرایی میکنند.

فال حافظ در شب یلدا

در شب های یلدا معمولا بزرگ فامیل تفالی به دیوان حافظ میزند.

به این صورت که بزرگ مجلس و یا مخاطب فال نیت کرده شبیه به این جمله را میگوید:

ای حافظ شیرازی. تو کاشف هر رازی .من طالب یک فالم .بر من نظر اندازی…

بعد باز میکند لای دیوان را جواب تفال غزل بالای سمت راست است. فال از ابتدای غزل اگر وسط غزل باشد که در صفحه پشت است خوانده میشود، از غزل بعدی نیز سه بیت شاهد فال خواهد بود. فال را بعد از خواندن غزل تفسیر میکند

اگر محتوای شرح بد باشد فال را بد و اگر مثبت باشد فال را خوب میدانند. از آنجا که عمده غزلیات حافظ عاشقانه و امیدوارکننده و دارای محتوایی عرفانی است معمولا فال ها روحیه بخشند.

شاهنامه خوانی

شاهنامه خوانی جز جدایی ناپذیر دیگر شب یلدا ست.

در ایران این رسم از دیرباز در ایران رایج بوده .

به شیوه نقالی جذابیت شاهنامه خوانی چند برابر میشود.

متاسفانه در حال نابودیست این رسم نقالی. در خانواده تان باید خیلی خوش شانس باشید که چنین فردی را داشته باشید.

سفره شب یلدا

آیین های شب یلدا یا شب چله از جذابترین آنها سفره و خوردنی های آن است. شب یلدا. سفره آن شامل آجیل مخصوص –تنقلات – میوه های مخصوص است

در دوران قدیم در شب چله بنام میزدسفره ای پهن میکردند. آنها آجیل یا میوه های تر و خشک زرتشتیان به اصطلاح برسر سفره لرک می گذاشتند از اجزای اصلی این سفره لرک بود و در واقعیت این جشن ولیمه به حساب می آمد.

از دیگر اجزای این سفره میتوان :عطردان– آتشدان– برسم و بخوردان نام برد.

برای دعاخوانی برسم : وسیله ایست که از جنس شاخه خاص گیاهی و یا نقره و فلز برنج ساخته میشود.

میوه های شب یلدا

جزئی اصلی از سفره یلدا میوه ها هستند. نقش اصلی را در این سفره میوه های رنگ سرخ به عهده دارند. نماد رنگ سرخ این میوه ها خورشید است.

انار

میوه اصلی سفره شب یلدا انار است. انار را پیشینیان میوه برکت و باروری میدانستند.

آنها از دانه های زیاد آن این معنا را دریافت میکردند همچنین انار نماد شادی و خورشید است بخاطر رنگ قرمزش . در شب یلدا در واقع خوردن انار تاثیر جادوی سرایتی و اعتقاد آن بوده است.

یعنی آنها با توسل به  دانه های زیاد انار و خوردن آن برکت را از آن میگرفتند و در خود نیروی باروری را اقزایش میدادند. به همین ترتیب که در خوانچه یلدای عروس یکی از میوه هایی که میگذارند انار است.

از دوران بسیار قدیم این میوه از میوه های مقدس شناخته شده است.

حتی در ادیان بزرگ دنیا انار جایگاه ویژه ای دارد. در افسانه ها و اساطیر هم ذکر آن رفته است.

از درختان مینوی در دین زرتشتی انار است  و از عناصر خجسته و مقدس به  شمار میرود.

در مراسم دینی خود زرتشتی ها از میوه و شاخه ها استفاده میکنند.

از دید مسلمانان هم انار میوه ای مقدس بوده و از آن در قران کریم به عنوان میوه ای بهشتی نام برده شده.

توسط بزرگان دینی خوردن این میوه توصیه شده است.

هندوانه

میوه مخصوص سفره شب یلدا هندوانه هم مثل انارست.

اما آیا عجیب نیست اول سرما و خوردن هندوانه؟

باید گفت که هندوانه میوه ای تابستانی ست و همه آن را میدانیم . پس علاوه بر سرخیش هندوانه نمادی از خورشید است. و یاد آورحرارت و گرمای تابستان است.

باور بر این بوده که اگر در شب چله مقداری هندوانه بخورند .از سرما و بیماری در سراسر چله بزرگ و کوچک در امان خواهند بود. همچنین هندوانه نماد برکت و فراوانی است زیرا مثل انار از میوه های پر دانه است .

میوه های پاییزی

انواع میوه های پاییزی از دیگر میوه های سفره شب یلدا را نام برد.

به همراه هندوانه و انار در گذشته در سفره میوه های فصلی را هم میگذاشتند. میوه هایی مثل :

انواع مرکبات- پرتقال-خرمالو-سیب- گلابی- کدوتنبل- و حتی لبو جایی در سفره یلدا میتوانند داشته باشند.

تنقلات و آجیل شب یلدا

در این شب تنقلات- و آجیل مخصوص در شب یلدا مهمتر از شام است. نگهداری طولانی مدت میوه ها در گذشته کار راحت نبود.برای نگهداری و مصرف در فصل های دیگرمیوه ها را خشک میکردند.

آجیل شب یلدا

اجزای اصلی آجیل مغزهایی مثل گردو- فندق- بادام-مخصوص شب یلدا هستند. و در کنار اینها توت خشک شده و انجیر هم حاضراند.

کشمش و نخود چی از قدیم در شب یلدا در بین آجیل وجود داشته.

غیر از اینها نخود و گندم برشته-  تخم کدو- و تخم هندوانه –و شاهدانه در شب یلدا جز آجیل ها بوده.

در شب یلدا تنقلاتی هم به آجیل اضافه شده.

از شیرینی های این سفره امروزه پشمک و باسلق هستند.

به عنوان سالم ترین تنقلات درست است که آجیل شناخته میشوند اما به تنوع زیاد خوراکی ها و کالری بالای آن حواستان در سفره یلدا هم باشد.

برگه میوه ( میوه خشک )

میوه های خشک شده یکی از تنقلات محبوب شب یلدا است.

علاوه بر امکان خرید از آجیل فروشی ها و خشکبار جایگزینی مناسب برای تنقلات ناسالم و حجم زیاد شیرینی های صنعتی میتوانید در خانه حتی برگه های خشک شده میوه را تهیه کنید.

پکیج شب یلدا از کجا بخریم ؟

بسیاری از کمپانی های ملی و بین المللی و حتی خانم های خانه داری که اقدام به تولید یا عرضه پکیج های مختلف محصولات برای مراسمات و رویدادهای تاریخی و سنتی میکنند، و حتی کارگاه هایی هستند که نماد ها یا نشانه هایی از شب یلدا را در کنار یک محصول با ارزش عرضه میکنند که دارای قیمت های گزاف و گرانی هستند و  بیشتر جنبه کادو یا هدیه را دارد و عملا محصول آنچنانی در پک مورد نظر ندارند

البته بسیاری از شرکت ها هستند که به کارکنان خود از محصولات تولیدی خودشان برای شب یلدا هدیه میدهند

و یا شرکت ها یا ارگان هایی هستند که از بیرون و با تقاضای کارکنان یا مدیران اقدام به خرید پک های کادویی میکنند

همیشه دغدغه مدیران این سازمان ها مقرون به صرفه بودن و با کیفیت بودن پک ها از  اهمیت بالایی برخوردار بوده و هست ما در مجموعه دانه های ارگانیک بهراد یک پک سلامت محور و مقرون به صرفه در نظر گرفته ایم که از محتوای آن نه تنها شگفت زده خواهید شد بلکه از قیمت آن و تهیه برای کارکنان خود تعجیل خواهید کرد

تنها کافیست از راه های ارتباطی که در سایت قرارداده ایم نیازتان را با ما در میان بگذارید تا بهترین و به یاد ماندنی ترین شب یلدا را برایتان رقم بزنیم.